გიორგი ვაშაძის მიერ საბანკო სისტემებთან, ბანკების მიერ დაწესებულ პროცენტებსა და სესხების გადავადებული პროცენტების ჩამოწერასთან დაკავშირებით კონკრეტული გეგმის წარდგენას ფეისბუქის პირად გვერდზე გამოეხმიანა საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრის ყოფილი მოადგილე, ეკონომისტი თენგიზ შერგელაშვილი და “ახალი საქართველოს” ლიდერის გეგმა გააკრიტიკა. აღნიშნულ და საქართველოს საბანკო სისტემაში არსებულ სხვა საკითხებთან დაკავშირებით მოსაზრებების გასაცნობად სააგენტო “პარალელი” თენგიზ შერგელაშვილს დაუკავშირდა და ინტერვიუ ჩამოართვა:
- გავეცანით თქვენს პოსტს ვაშაძის მიერ წარდგენილ საბანკო ინიციატივასთან დაკავშირებით. უფრო კონკრეტულად რომ გვითხრათ, რამ გამოიწვია თქვენი უკმაყოფილება აღნიშნულთან დაკავშირებით და რა იქნება ის შენიშვნები და რეკომენდაციები, რაც გიორგი ვაშაძის მიერ წარდგენილ გეგმასთან მიმართებაში გექნებათ?
– მე რაც მოვისმინე, რაღაც კლიპით, მხოლოდ იმ ინფორმაციას ვფლობ. თუ თქვენ იმას გულისხმობთ, რომ მივიდეთ ბანკებთან და ვუთხრათ, რომ გაანახევრეთ სესხების პროცენტები – მხოლოდ ეს მოვისმინე იმ კლიპში. შენიშვნები და რეკომენდაციები შეიძლება გქონდეს სამეცნიერო განაცხადზე და სერიოზული განაცხადებზე. ზოგადად სესხების პროცენტს ახასიათებს კლებადი ტენდენცია და გაცილებით მაღალი იყო წინა წლებში. ის იკლებს და ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორის დეპოზიტის პროცენტზე რამდენად იქნა ეს მოზიდული და ა.შ. და შესაბამისად ასე უცებ რომ თქვა – იცი რა, ბანკებს დიდი მოგება აქვთ და მოდი მე მივალ და ბანკებს ვეტყვი რომ გაანახევრეთ სესხები და ისინი გაანახევრებენ, ასეთი რამ არ ხდება საბანკო სექტორში.
- რა ხედვა გაქვთ მაკროეკონომიკურ პარამეტრებზე, მიმდინარე კრიზისის დროს, როდესაც 4-წლიან კრისიზისს პროგნოზირებენ საერთაშორისო ფინანსური საკონსულტაციო კომპანიები?
– აქ ჩემი ხედვა არ არის იმდენად მნიშვნელოვანი რამდენადაც როგორი ექნება სიღრმე ამ კრიზისის, იმიტომ რომ ეს დაკავშირებულია, როგორ წავა თვითონ ამ პანდემიასთან დაკავშირებული პროცესი, იმიტომ რომ საქართველოს კონტექსტში ფაქტია, რომ ტურიზმზე დარტყმა დიდი არის და იქნება. სხვა ინდუსტრიები ჩვენ განვითარებული არ გვაქვს და ამიტომ ეს ძირითადად დამოკიდებული იქნება ტურიზმზე, ვაჭრობის და მომსახურების სექტორზე. დარტყმა საქართველოს კონტექსტში და მსოფლიო კონტექსტში. ვნახოთ ეს რამდენი ხანი გაგრძელდება და მთლიანი დანაკარგები რამდენი იქნება.
- თქვენი აზრით, რამდენად კონკურენტუნარიანია დღევანდელი საბანკო სისტემა? არის თუ არა მონოპოლიზირებული აღნიშნული მიმართულება და თუ არის, რატომ ხდება ისე, რომ სახელმწიფო მსგავს პრეცენდენტს უშვებს? ხომ არ ხედავთ პირად ინტერესებს გარკვეული ბანკებისა თუ პოლიტიკური ფიგურების მხრიდან?
– საბანკო სექტორი არის ერთ-ერთი ყველაზე მეტნაკლებად მდგრადი და ეს კრიზისი, რომელიც პანდემიიდან იქნა გამოწვეული, არ უნდა გადაიქცეს საფინანსო სექტორის კრიზისად, ამიტომ ასეთ პირობებში მაინცდამაინც არ ვარ მომხრე პოლიტიკოსების მხრიდან ამ სექტორზე დარტყმის, იმიტომ რომ ჩვენ გვახსოვს 2008 ან 2009 წლის მსოფლიო კრიზისის დროს საბანკო სექტორზე დარტყმა, რაც, მათ შორის, საქართველოზეც აისახა. ამიტომ ახლა, ჯერ ჯერობით, მდგრადობას ასე თუ ისე ინარჩუნებს ჩვენი საბანკო სექტორი და მე არ მგონია, რომ ამ ეკონომიკურ პრობლემებს, რაც კორონავირუსის პანდემიის გამოა გამოწვეული, კიდევ დაემატოს საბანკო კრიზისი, ბანკების მდგრადობა არის ახლა ყველაზე მნიშვნელოვანი და ამიტომ ამ მდგრადობის უზრუნველყოფა არამგონია დამატებითი ქირურგიული ჩარევების გზით უნდა განხორციელდეს.
- აქვე ჩაგეკითხებით ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან საკითხზე, რომელიც საპროცენტო განაკვეთებს ეხება. თუ გადავხედავთ მსოფლიო ბანკების ინფორმაციებს, ვნახავთ რომ სხვა ქვეყნებთან შედარებით საქართველოში არსებული საბანკო სისტემა ბევრად მაღალ პროცენტს უწესებს მოსახლეობას. რამდენად სამართლიანია აღნიშნული ქმედეები მათი მხრიდან და როგორ ფიქრობთ – რა ქმედითი ნაბიჯები უნდა გადაიდგას სახელმწიფოს მხრიდან იმისთვის, რომ ეს პრობლემა, რაც ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობას აქვს, აღმოიფხვრას?
– მკვეთრად უნდა განვასხვავოთ ლარში და უცხოურ ვალუტაში დაწესებული პროცენტები, იმიტომ რომ ლარში პროცენტი, თუ საშუალოდ 14-15%-ის ფარგლებშია, უცხოურ ვალუტაში ეს არის 7-8% ფარგლლებში. ზოგადად ქვეყანა რისკიანია და პროცენტები მაღალია, რასაკვრველია ევროპაში რისკიანობა გაცილებით დაბალია ასეთ სესხებზე. თუ ბოლო ტენდენციას ავიღებთ, ბოლო 20 წლიანი პერიოდი დინამიკას, აქ კლების ტენდენციაა. ლარებში ეს პირდაპირ არის მიბმული ინფლაციასთან. ქვეყანაში ინფლაციური მოლოდინი მაღალია და შესაბამისად იმისთვის, რომ იმ ინფლაციის მაჩვენებელი იყოს გადაფარული, საპროცენტო განაკვეთით შედარებით მაღალია, ვიდრე უცხოურ ვალუტაში მაჩვენებელი. აქ ორი ტიპის რისკია საკურსო რისკი, რომელიც ლარს ახასიათებს და მეორე – ინფლაციის რისკი. ამიტომ ამ ორი რისკის გადაფარვა ხდება. დეპოზიტების პროცენტიც მაღალია, ბანკები ხომ ფულს მოიზიდავენ დეპოზიტების სახით და შესაბამისად პროცენტიც მაღალია. როცა ვსაუბრობთ სესხების შემცირებაზე, სესხების პროცენტის შემცირება დაკავშირებულია იმასთან, რომ დეპოზიტების პროცენტიც უნდა შემცირდეს, დეპოზიტების პროცენტის შემცირებამ კი შეიძლება გამოიწვიოს რესურსების შემცირება. შეიძლება ამ დეპოზიტების უცხოეთში გატანაც მოხდეს, რაც ჯამში ეკონომიკის დანაკარგი იყოს. ამიტომ ასე უცებ, ერთბაშად პოლიტიკოსებმა მოინდომონ და სასესხო პროცენტები განახევრდეს არა, ეს საერთო ტენდენციის ნაწილი უნდა იყოს, საერთო ტენდენციაა კლების და ეს არ არის არც ამ ხელისუფლების დამსახურება და არც არავის. 90-იან წლებთან შედარებით ეტაპობრივად მოდის და იკლებს და იკლებს. ეს დამატებითი პროგრამები, თუ სახელმწიფოს უნდა, რომ რომელიმე სექტორში წავიდეს, უფრო დაბალპროცენტიანი ეს იქნება სოფლის მეურნეობის თუ სხვა სფეროში. ამაზე შეუძლიათ თავისი პროგრამები გააკეთონ, სესხების სუფსიდირების, რაც საბოლოო ჯამში ზოგადად სესხის პროცენტზე შეიძლება აისახოს, მაგრამ ასე პირდაპირ რომ უთხრას ბანკებს რომ შეკრიბოს და უთხრას – გაანახევრეთ პროცენტებიო ეგეთი რაღაცეები არ ხდება ამ სექტორში ან თუ ხდება, მაშინ არაჯანსაღ საბანკო სექტორთან და ეკონომიკურ-პოლიტიკურ მიმართებასთან გვექნება საქმე.
- საქართველოს მოსახლეობის დიდ ნაწილს საბანკო სექტორიდან გამოტანილი აქვს დიდი ოდენობის სესხები, კოვიდ 19-ის ფონზე ქვეყანაში შეიქმნა საკმაოდ რთული ეკონომიკური მდგომარეობა რამაც მოსახლეობაში გაამწვავა აღნიშნული პრობლემა. თქვენ როგორ ფიქრობთ, რა ღონისძიებები უნდა გატარდეს ხელისუფლების მხრიდან იმისათვის, რომ ჩვენს მოსახლეობას შეუმსუბუქდეს საპროცენტო ტვირთი? რა როლი უნდა ითამაშოს საბანკო სექტორმა აღნიშნულ მიმართულებაში?
– სახელმწიფომ საწარმოებისთვის რაღაც პროგრამა შეიმუშავა, ეს პროგრამა უფრო გასაფართოებელია და განსაკუთრებით ის საგარანტიო ფონდი, ხშირად არ არის თვალსაჩინო რას გულისხმობს და როგორ აპირებენ ამ საგარანტიო ფონდის გამოყენებას. მე ვფიქრობ, რომ გაცილებით დიდი მოცულობით უნდა იყოს საგარანტიო ფონდი და მექანიზმი უფრო მკაფიო უნდა იყოს, ეს რაც შეეხება ბიზნესსექტორის სესხებზე, ხოლო ფიზიკურ პირებზე სახელმწიფოს ამ პოსტკრიზისის მიმდინარეობისას 2020 წლის განმავლობაში მოუწევს ზოგიერთი დანაკარგი ბანკებმა განიცადონ და ზოგიერთ რაღაცაში მხარდაჭერა სახელმწიფომ განახორციელოს, რომ ეს დაუგეგმავი ვითარება, რომელიც არც ბანკის მომხმარებლებისთვის და არც ბანკებისთვის არანაირად არ იყო დაგეგმილი, რათა ეს სირთულე დაძლეული იქნას. ამ სირთულემ ჩვენ არ უნდა შეგვიქმნას სხვა სირთულე ანუ საბანკო სექტორის კრიზისი. სახელმწიფომ და საბანკო სექტორმა უნდა შეძლოს ზოგიერთ შემთხვევაში თანამშრომლობის რეჟიმში კლიენტსა და ბანკს შორის დაიძლიოს ეს პრობლემები, რომლებიც ამ თვეების განმავლობაში არის და იქნება, მაგრამ საბოლოო ჯამში ამან არ უნდა გამოიწვიოს საბანკო კრიზისი.
- საბანკო სექტორის წარმომადგენლები მოსახლეობას სადეპოზიტო ანგარიშების შექმნას სთავაზობენ, როგორ გგონიათ რა აზრი აქვს ლარში დეპოზიტებს, მაშინ როდესაც ეროვნული ბანკი არ ზრუნავს ლარის კურსის დასტაბილირებას?
– საბანკო სექტორი სხვადასხვა პროდუქტებს სთავაზობს მომხმარებელს და ის გააკეთებს არჩევანს თუ ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში თუ მას აწყობს ასეთი პროდუქტის გამოყენება ის გამოიყენებს. ბანკი თავის საბანკო პროდუქტებს შესაბამისი მარკეტინგის საფუძლეზე განათავსებს ბაზარზე.
- და ბოლოს მოკლედ რომ შეგვიფასოთ რისი თქმა შეგიძლიათ ქართული საბანკო სისტემის შესახებ, არის თუ არა ის სწორად გამართული და ხომ ვერ ხედავთ მონოპოლიზირების ფაქტებს?
– საქართველოში 16-მდე ბანკია, მათგან ორი შედარებით მსხვილია და ძირითად ხუთეულში შედის, სხვა ბანკები უფრო სპეციალიზირებულები არიან. ზოგი ბანკი თურქულ კაპიტალზეა ორიენტირებული, ზოგი აზერბაიჯანულზე. ფინანსური კაპიტალი ძირითადად 4-5 ბანკს შორის ტრიალებს და მონოპოლიზირებას ამ სიტუაციას ვერ დავარქმევთ, იმიტომ რომ ზოგიერთ პროდუქტთან დაკავშირებით მე თვითონ ვყოფილვარ მომსწრე, როცა სერიოზული კონკურენცია იყო ბანკებს შორის. მე არ მგონია, რომ ბანკებს შორის შეთანხმების ნაყოფია დღევანდელი საპროცენტო განაკვეთი, იმიტომ რომ მონოპონურობა არის ერთზე მეტი როცა არის, იმ შემთხვევაში შეიძლება დავარქვათ, თუ რაღაცა შეთანხმების ნაყოფია და ჯერ-ჯერობით რაიმე საბუთი საიმისოდ რომ შეთანხმება მოხდა, არაა. ეს პროცენტები არ არის გამოწვეული ზოგადი საბაზრო სიტუაციით, მაშინ ნამდვილად შეიძლება გაგიჩნდეს კითხვა თუ რატომ იკლებს ეს პროცენტები. სულ რაღაც 7-8 წლის წინ უცხოურ ვალუტაში გაცილებით მაღალი იყო მოკლევადიანი სესხების პროცენტებიც და გრძელვადიანი სეხების პროცენტებიც და მაშინ ეს შეთანხმება სულ იქნებოდა.
ინფორმაციისთვის: თენგიზს შერგელაშვილის პოსტი, ფეისბუკის პირად გვერდზე გამოქვეყნებული
